Türkiye’de mizah ve karikatür, her zaman gündemde olan ve sadece komik değil, güncel konuları da yansıtan bir yapı taşımaktadır. Ülkemizde yazılı basının gelişimiyle birlikte yer bulmaya başlayan karikatürler, zamanla değişen toplumsal koşullara bağlı olarak şekillenmiş, yeni karakterler ortaya çıkarmış ve dergiler aracılığıyla kendilerini ifade etmenin yollarını bulmuşlardır. Gelin, birlikte Türkiye’nin karikatür tarihine damga vurmuş bazı yayınları hatırlayalım.

Osmanlı’dan Günümüze

Karikatür tarihimiz çok daha eskiye dayanıyor olsa da, toplumsal bir öğe olarak karikatürlerin görünmeye başladığı dönem 1850’li yıllara denk gelmektedir. O yıllarda matbaacılığın iyice geliştiği Osmanlı topraklarında yayınlanan karikatür dergilerinden biri, 1869-1873 yılları arasında yayına devam eden Diyojen’di. Bu dergi, daha önce farklı yayınlar çıkmış olsa da, ilk siyasi mizah dergisi olarak karikatür tarihimizde önemli bir yer edinmiştir. Teodor Kasab tarafından çıkarılan dergi, döneminde yüksek tirajıyla dikkat çekiyordu.

Akbaba

Türkiye’de karikatür tarihi denilince siyasi mizahla bağlantısını göz ardı etmek pek mümkün değil. 1922 yılında yayın hayatına başlayan Akbaba dergisi de benzer bir yapıda hizmet vermiştir. Dönemin önde gelen yazarları Yusuf Ziya Ortaç ve Orhan Seyfi Orhon’un imzasını taşıyan dergi, 1977 yılına kadar kesintili bir yayın hayatı sürdürmüştür. Hem edebi hem de karikatür dergisi olan bu yayın, güncel konulardaki karikatürleriyle dikkat çekmiştir.

Marko Paşa

Sabahattin Ali, Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz ve Mustafa Mim Uykusuz gibi önemli isimlerin yazar kadrosunda yer aldığı Marko Paşa dergisi, 1946 yılında yayın hayatına başlamış ve karikatür tarihimizde önemli bir yer edinmiştir. Yüksek tirajı ve halka yakın mizah anlayışı ile dikkat çeken dergi, dönemin siyasi figürleriyle alay eden bir üsluba sahipti. Yazar kadrosunun gücüyle, içeriği ve çizgileriyle de dönemin ötesine geçmiştir.

Gırgır

Türk mizah tarihinde ve karikatüründe akla gelen ilk dergilerden biri olan Gırgır, 1972 yılında yayına başladı ve bizlere unutulmaz karakterler kazandırdı. Ünlü çizer Oğuz Aral’ın Gün gazetesindeki köşesinde şekillenen dergi, artan talepler doğrultusunda önce gazete ile ek olarak dağıtıldı, ardından bağımsız bir yayına dönüşerek uzun yıllar boyunca güncel konularla ilgili çok sevilen karikatürler sundu.

Çarşaf

1975 yılında yayın hayatına başlayan Çarşaf, başlangıçta Gırgır’a rakip olarak düşünülse de, özgün yapısıyla kendine farklı bir yer edindi. Dönemin ünlü gazetesi Hürriyet’in sahibi Erol Simavi tarafından çıkarılan dergi, Gırgır’ın sarı renkli baskısına kıyasla tamamen renklendirilmiş bir yapıyla ortaya çıktı ve okurların ilgisini çekmeyi başardı. Uzun bir süre yayınlarına devam etse de, zamanla çizer kadrosu dağılarak sona erdi.

Fırt

Türk mizah tarihinin önemli yayınlarından biri olan Fırt dergisi, Gırgır ekibiyle benzer bir kadroda yayınlandı. 1976 yılında ilk sayısını çıkaran dergi, Altan Erbulak, Halit Kıvanç, Müjdat Gezen, Uğur Dündar ve Sezen Aksu gibi tanınmış isimlerin katkılarıyla kendi yolunu çizdi ve Tekin Aral yönetiminde karikatürleriyle fark yarattı. Gündeme dair çizgileri uzun süre beğenildi fakat bir süre sonra kalitesini kaybederek sessizce yok oldu.

Avni

Oğuz Aral’ın yarattığı efsanevi karakter Avni, 1990 yılında kendi dergisini çıkardı. Aral’ın ofisindeki bir çocuktan esinlenerek hayat bulan Avni, daha sonra Avanak Avni olarak da anıldı ve Türk karikatür tarihinin en bilinen karakterlerinden biri haline geldi. Zıpır ve yaramaz bir yapıya sahip olan Avni, zaman zaman okurları güldürücü dokundurmalarıyla etkiledi.

Leman

Türkiye’de karikatürlerin geniş bir kesim tarafından sevilmesine ve özellikle gençler arasında benimsenmesine katkı sağlayan Leman, başlangıçta bir kafe olarak hayatına başlamış ve burada sahne alan gençlerin katkısıyla zamanla bir karikatür dergisine dönüştü. 1991 yılında yayın hayatına başlayan dergi, Gırgır ekibinin desteğiyle hızla popülerleşti ve bağımsızlık kazandı. Özellikle siyasi konulara dair yaptığı göndermelerle büyük yankı uyandırdı.

Penguen

Türk karikatür tarihine altın harflerle yazılan Penguen, en çok satan haftalık mizah dergileri arasında yer alıyordu. 2007 yılında Leman’dan ayrılan Metin Üstündağ, Bahadır Baruter, Selçuk Erdem ve Erdil Yaşaroğlu gibi isimler tarafından kuruldu. Akıllıca karikatürler ve hem siyasi hem de gündemle ilgili espriler sunan dergi, dikkat çekici kapaklarıyla da tanındı. Ancak, içinden çıkardığı efsane isimler ve karşılaştığı pek çok yasal dava nedeniyle kapanmak zorunda kaldı.